Từ bao đời nay, người dân trên đảo đã biết sử dụng những sản vật sẵn có của địa phương để chế biến những món ăn độc đáo. Những món đặc sản tuy giản dị nhưng mang đậm hương vị quê hương, thơm ngon và bổ dưỡng. Trong đó, don là một trong những món ăn vô cùng độc đáo của Quảng Ngãi. Có mùi vị thanh nhẹ, mát, bổ và rẻ rất hấp dẫn du khách khi đến với đảo Lý Sơn.
Một số món ăn chỉ cần nghe tên là có thể hình dung ra mùi vị, nhưng có những món ăn khác, dù có nghe lặp đi lặp lại bao nhiêu lần cũng không thể hình dung ra được hình dáng và nguồn gốc. Don là một món ăn như vậy, có người cả đời không biết món này, nhưng đã nếm thử thì nhớ mãi không quên.
Đến Lý Sơn nên thử ăn món “Don” bán ở vỉa hè
Con don thuộc họ nhà hến, thân bọc bằng hai nửa vỏ úp nhau. Nhưng don nhỏ hơn hến. Người ta đi cào don như cào hến. Nấu don thường theo tỉ lệ một bát don vỏ hai bát nước. Cách đãi don cũng như cách đãi nấu hến. Khi don chín, đãi bỏ vỏ, lấy ruột cho vào nước luộc. Đó là cách ăn một lần chung cả nước lẫn cái. Ruột don ít nhưng nước don thơm ngon, vừa ngọt, vừa thanh.
Ở thị xã Quảng Ngãi có thể gặp don bán khắp nơi. Từ các quán sang trọng đến các gánh vỉa hè. Dân sành điệu thường ăn don gánh. Do ở quán, cách nấu bị pha tạp và chủ quán thường hay sử dụng don làm sẵn để vào tủ lạnh. Ngày tết don bán rất đắt hàng. Người bán thường nấu dễ dãi, đại khái cho kịp khách. Dân ghiền phải đi lùng don gánh. Có du khách du lịch Lý Sơn từng rất thích thú khi một lần được ăn món “Don” bán ở vỉa hè.
Don thường xuất hiện nhiều từ tháng 4 đến tháng 7
Don chỉ có ở hai con sông lớn của Quảng Ngãi là sông Trà và sông Vệ. Loài don thường sống rải rác khắp nơi, lòng sông, bờ sông… Và đông đúc nhất là ở khu vực gần các cửa sông. Điểm tập trung sinh sống ưa thích của don là môi trường đất cát. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 đến tháng 5; người dân xung quanh hai con sông mới vào mùa cào don. Nhưng có khi vào tháng 7 don cũng xuất hiện nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào don rất cực khổ với người dân. Có những hôm gặp nước lớn, người cào don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ mà cũng không bắt được nhiều.
Nếu có may mắn được đến Quảng Ngãi vào đúng mùa don; du khách hãy tranh thủ thưởng thức món ăn đặc biệt này. Vào những thời điểm khác trong năm, người Quảng Ngãi thường thay don bằng hến. Dù 2 loài này có cùng họ với nhau. Nhưng nếu trong bát không phải con don có màu vàng với những tua hồng bào quanh. Thì món ăn dù có thêm bao nhiêu gia vị cũng chẳng thể nào đúng kiểu.
An don như thế nào là ngon đúng điệu?
Người bán bỏ ra một chồng bánh tráng nướng, một chén tương ớt và một đĩa đậu phộng rang vàng ươm. Người bán hàng múc cho khách một tô nước màu có rắc khá nhiều hành ngò. Khách đón nhận lấy tô, bỏ tương rắc đậu vào rồi khuấy nhẹ, từ dưới bát nổi lên những lát hành tây xắt mỏng và những con trông giống như con hến nhưng bé thua con hến 2-3 lần. Đấy chính là món “Don” một đặc sản của văn hóa ẩm thực tại thị xã Quảng Ngãi.
Những món ăn ngon cũng được chế biến từ don như canh don, cháo don, gỏi don. Cách ăn ngon và tốn kém hơn là làm món “ruột don xào” với miến, bún, bánh tráng hoặc bánh tây để nhắm với rượu, với bia. Đây cũng là món ăn đãi khách hành trình , hay bạn bè rất đặc biệt, đậm đà hương vị quê hương.
Don là món ăn không chỉ có cái tên lạ mà còn mang cả hơi thở và cuộc sống của con người Quảng Ngãi. Tùy vào sở thích ăn uống cũng như khẩu vị mà mỗi thực khách sẽ có cảm nhận riêng về don, nhưng chắc chắn món ăn sẽ mang đến sự trải nghiệm mới lạ về vị giác. Mỗi khi có dịp ghé thăm miền đất Quảng Ngãi, du khách đừng quên thưởng thức món don đặc biệt này.
