Được mọi người ví như là nhân sâm của người dân vùng cao, rau ngũ gia bì hương (rau gai) mà đồng bào dân tộc thiểu số ở Sa Pa, Bắc Hà vẫn trồng làm hàng rào đã quen thuộc với nhiều người bởi đây là hương vị của một loại rau thuốc có công dụng tốt cho sức khỏe. Hẳn nhiều người đã từng ghé thăm Sa Pa và thưởng thức bữa cơm dân dã của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây. Trong số đó sẽ có đĩa rau gai người ta hái ở hàng rào về xào. Trong cái se lạnh cuối thu đầu đông, mùi thơm của thịt sấy gác bếp quyện với vị bùi của rau gai đã làm nên một món ăn thực sự hấp dẫn.
Ngũ gia bì hương là gì?
Cây ngũ gia bì hương hay còn gọi là tế trụ gia bì, là loại cây bụi, mọc dựa có tên khoa học là Eleutherococcus nodiflorus. Vỏ thân và cành có màu xám nhạt, có gai thưa. Lá kép chân vịt, thường mọc so le hoặc tụ tập thành 2 – 3 cái. Mép lá có răng cưa, lông cóng. Hai mặt nhẵn, mặt trên sẫm bóng. Cuống lá dài, nhẵn.
Cụm hoa tế trụ gia bì thường mọc đơn độc ở kẽ lá thành tán. Hoa nhỏ, có màu vàng lục. Quả hình cầu dẹt. Khi chín thường có màu đen và có 2 hạt. Mùa hoa thường vào khoảng tháng 9 đến tháng 10. Mùa quả từ tháng 11 đến tháng 12. Toàn cây có tinh dầu rất thơm. Loại cây này hiện nay đã và đang được xếp vào danh sách loại dược liệu quý cần được bảo tồn. Hiện tại chúng đang được nghiên cứu và phát triển tại Viện dược liệu Việt Nam.
Ngũ gia bì hương có chứa những thành phần nào?
Không phải ngẫu nhiên mà người ta ví tế trụ gia bì tương đương với nhân sâm. Trong dược liệu này có rất nhiều thành phần quan trọng:
- Vỏ cây, ngọn cây tế trụ gia bì có chứa saponin. Là một loại rau nhân sâm của người miền núi.
- Trong 100g rau tế trụ gia bì có chứa khoảng 4,5 đến 7g protit. Từ 0,5 – 0,7 tinh dầu sabinen. Tạo một mùi thơm đặc trưng khi nấu lên.
- Ngoài ra, ngũ gia bì còn chứa 0,11g lysin, 2,2g hydratcacbon, 0,22g photpho, 0,26g chất sắt, 11,5mg vitamin C, 0,6mg caroten.
Ngọn ngũ gia bì hương thường được xào ới tỏi
Ngọn rau gai thường được đồng bào vùng cao hái tươi ngoài nương đem về xào với tỏi. Sang hơn có thể băm nhỏ xào với trứng gà hoặc với thịt ngựa. Giống như món lá đương quy xào thịt ngựa, loại rau gai được bà con trồng để ăn. Nhiều du khách đến Sa Pa hoặc Bắc Hà sau khi được thưởng thức món rau này rất thích thú bởi vị đăng đắng, ngọt ngọt và thơm hắc của rau tạo nên hương vị rất đặc biệt cho món ăn. Người dân miền xuôi khi biết món ăn này đã đặt mua, nhưng vì là rau xanh, lại gặp khó khăn khi vận chuyển đi xa nên ít người mua được.
Cây ngũ gia bì hương là “thần dược”
Trao đổi với kỹ sư Lương Văn Hoàng, Viện Nghiên cứu Dược liệu Sa Pa (thuộc Bộ Y tế); anh cho biết: Cây ngũ gia bì hương là một loại thảo dược quý. Vỏ cây và ngọn non chứa saponin. Ngũ gia bì hương rất tốt cho sức khỏe, có họ với sâm. Ngọn non có thể làm rau ăn, chế biến thành các món đơn giản như nấu canh cá, xào thịt bò, còn lá già và cành già có thể đun nước uống.
Nhiều tài liệu nghiên cứu ghi chép rằng, cây ngũ gia bì hương là cây thuốc họ nhân sâm có trong danh mục các bài thuốc y học cổ truyền được sử dụng rộng rãi, thuộc dạng cây bụi, thân có gai. Cây có nhiều tác dụng như chống oxi hóa mạnh, chống lão hóa và mệt mỏi, làm thuốc bổ nâng cao sức khỏe, tăng cường trí nhớ, chữa các bệnh dạ dày, tê thấp. Một số hoạt chất trong ngũ gia bì hương còn có khả năng kháng tế bào ung thư, kháng virus.
Riêng với bà con vùng cao, đây là “thần dược”, ăn vào có giấc ngủ tốt hơn, chỉ đơn giản là chế biến thành một món rau xanh đổi bữa trong thực đơn hằng ngày cũng có tác dụng tốt cho sức khỏe. Một số hộ dân tộc thiểu số ở vùng cao Bắc Hà đã và đang trồng giống rau “nhân sâm” này trong vườn nhà bởi lợi ích “kép”, vừa làm rau xanh, vừa có thêm thu nhập khi khách du lịch đặt mua.
