Đối với những người sinh ra và lớn lên ở đồng quê như tôi, có lẽ hương vị đi theo những năm tháng tuổi thơ cơ cực chính là vị béo ngậy, bùi bùi của quả cọ (quả tro). Cách đây vài năm, cứ vào cuối tháng 10, đầu tháng 11 âm lịch, các phiên chợ bán hàng lại tấp nập người mua, kẻ bán quả cọ. Lá cọ có thể dùng lợp mái nhà, thân lá chẻ nan hoặc thân cọ già dùng làm đồ mỹ nghệ, đặc biệt là những quả cọ lại có vị bùi bùi, béo ngậy có thể dùng để chế biến nhiều món ăn hấp dẫn.
Quả cọ được om chín vàng, béo ngậy
Những ngày đông, lũ trẻ chăn trâu chúng tôi trèo lên những cây cọ cao vút, thân chi chít gai. Hái những thứ quả đen sì, hình bầu dục. Ăn khi sống thì ” chát nút ‘. Nhưng với ” kỹ thuật om ” lâu năm của lũ trẻ chúng tôi. Những quả cọ được om chín vàng ươm, bùi bùi , béo ngậy. Ngày bé, tôi và lũ bạn buổi đi học, buổi chăn trâu đi thả dưới những tán lá cọ. Nhặt những cọ non rồi lấy đá đập dập, để lộ lớp hạt trắng tinh, dẻo dẻo, rửa sạch rồi ăn.
Cây cọ cao, chi chít gai, người ta thường dùng cù lèo (lấy liềm buộc vào cây sào) để hái. Nếu không khéo sẽ làm quả cọ bị xây xát, sứt sẹo, giảm độ ngon. Quả cọ hình bầu dục, chỉ nhỏ bằng ngón tay cái người lớn, to hơn thì độ 2 đầu ngón tay. Khi chín, cọ có màu xanh dương thẫm hoặc hơi nâu đen. Cọ sau khi hái về sẽ được rửa sạch, loại bỏ bụi bẩn.
Nơi đâu có quả cọ và cách chế biến ra sao?
Vài năm trở lại đây, độ cuối tháng 10, đầu tháng 11 âm lịch, trên các chợ mạng lại nhộn nhịp người mua kẻ bán quả cọ. Vốn là thứ quả quê đặc trưng ở các vùng Nghệ An và Hà Tĩnh. Nay quả cọ được đưa lên phố, trở thành “đặc sản” được thực khách tìm mua nhiều vì hương vị bùi bùi, lạ miệng. Cây cọ mọc hoang trên đồi, trong rừng và được trồng để phủ xanh đất trống, đồi trọc. Nếu lá cọ được dùng để lợp nhà, hàng quán và các khu chợ thì quả cọ lại là món ăn dân dã của người dân khu vực trung du, miền núi.
Theo người dân địa phương, những cây cọ bắt đầu ra hoa, kết trái vào giữa tháng 7 âm lịch. 3-4 tháng sau là thời điểm quả cọ bắt đầu chín. Vỏ màu xanh đậm rồi ngả dần sang xanh da trời. Tùy theo điều kiện thời tiết mà mùa cọ chín có thể kéo dài tới vài tháng.
“Cây cọ cao và chi chít gai nên việc hái cọ cũng rất khó khăn. Nhiều nơi họ lấy liềm buộc vào cây sào dài để hái nhưng như vậy cọ sẽ không ngon và bị sứt sẹo nhiều. Lấy được cọ rồi cũng phải “ỏm” thử, ăn thử. Kiểm tra xem ngon hay không mới hái bán.
Quả cọ còn sống ăn rất chát
“Quả cọ rất đặc biệt, ăn sống thì chát không nuốt được. Nếu om nước nóng quá sẽ cứng đanh lại không ăn được, nếu “non” nước quá cũng sẽ không hết chát. Vì vậy, khi ỏm cọ phải canh đúng kỹ thuật và nhiệt độ.
Cách thưởng thức quả cọ
Với những ai xa lạ, quả cọ là thứ quả quê mùa, không có gì đặc biệt nhưng với nhiều người thì đây lại là thứ quả gây nghiện. Giúp họ nhớ về những kỷ niệm và hương vị tuổi thơ mà không loại quả nào có được. Không chỉ là thức quà vặt làm “nức lòng” giới văn phòng mà cọ ỏm còn là nguyên liệu làm nên nhiều món ăn ngon. Ở một số nơi, cọ nếp được dùng làm bánh dầy. Sau khi om, lớp cùi cọ nếp vàng như mật. Thơm phức được bóc ra, đem giã nhuyễn thành nguyên liệu làm bánh.
Ngoài ra, loại quả này còn được chế biến thành món dưa cọ ngày Tết hay cọ kho cá, kho thịt rất thơm ngon. Vị bùi ngậy, chan chát của cọ khiến thực khách ăn một lần nhớ mãi. Thưởng thức một miếng cọ. Cảm nhận độ dẻo, bùi bùi trong miệng là thấy cả một bầu trời tuổi thơ ùa về.
Quả cọ thành mặt hàng được rao bán nhiệt tình trên chợ mạng
Một tiểu thương nông sản tại Hà Nội cho biết mỗi khi đến mùa cọ lại nhập hàng về Thủ đô phục vụ khách “sành ăn”. Những đợt có cọ ngon, khách đặt mua nhiều mà anh không đủ bán. Một số người “nghiện” cọ còn đặt cọc sẵn, chỉ chờ có cọ nếp ngon để mua về ăn.
“Cọ thường khoảng 60.000 đồng/kg nhưng cọ nếp ngon thì giá cao hơn. Có khi gần 100.000 đồng/kg khách vẫn tranh nhau mua. Mình bán cả cọ tươi lẫn cọ ỏm. Cọ ỏm chín, mang về chỉ việc ăn ngay thì thêm 5.000 – 10.000 đồng tiền công thôi. Nhiều khách thích ăn cọ lắm, cứ mua vài cân về thưởng thức cho bõ”.
Cũng theo tiểu thương này, cọ ngon nhất được thu hoạch từ những cây lâu năm không bị tỉa lá, cao vút, bắc thang không tới. Việc thu hoạch cũng khó khăn, nhất là khi thời tiết mưa gió. Chưa kể nếu không may mua phải những cây cọ nhiều sâu, quả chưa chín kỹ, ỏm lên sẽ bị đắng chát, không thể ăn.
