Trò chơi ném còn ở vùng cao thường được tổ chức vào những ngày tết, lễ hội văn hoá khi mùa màng năm đó được mùa. Thông thường trước đó, trên khu đất bằng phẳng, người ta dựng một cây nêu cao 9 – 15m làm cột, trên đầu cột có hình tròn đường kính khoảng 50cm, dán bằng giấy mỏng, một mặt đỏ, mặt còn lại màu vàng tượng trưng cho âm và dương. Không ai biết trò chơi ném còn bắt đầu từ bao giờ, nhưng cứ mỗi độ xuân về Tây Bắc, du khách lại được ngắm hoa đào, hoa mai nở rộ khắp nơi và tham gia lễ hội ném còn độc đáo của người Mông, Thái, Mường,… Trò chơi ném còn tượng trưng cho mọi chuyện buồn, bệnh tật sẽ được rũ bỏ, thay vào đó là sự ấm no, hạnh phúc.
Những hoạt động phổ biến trong trò chơi ném còn
Đây là trò chơi thường được tổ chức vào những ngày lễ, tết, hội. Khi mùa màng đã gặt hái xong. Trò chơi mang ý nghĩa tốt đẹp, hy vọng vào cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Ngay từ trước lễ hội, các cô gái khéo tay đã chuẩn bị những quả còn. Nó có nhiều múi vải màu xanh đỏ, sặc sỡ được ghép nối với nhau.
Bên trong quả còn, họ nhồi thóc, hạt vừng, hạt cải, hạt bông. Những loại hạt này thể hiện khát vọng sinh sôi nảy nở, thóc nuôi sống con người, còn bông cho sợi vải. Họ còn may thêm các tua vải nhiều màu sắc trang trí và giúp định hướng quả còn khi bay. Thường quả còn chỉ có khoảng 4 – 8 múi. Nhưng với người khéo tay, họ có thể may quả còn với 12 múi gồm 12 màu.
Mở đầu cuộc chơi là phần nghi lễ, thầy mo sẽ dâng hai quả còn làm lễ giữa trời đất. Cầu mong cho bản làng bình yên, mùa màng tươi tốt, trâu lợn đầy đàn, mọi nhà no ấm. Sau đó, thầy mo sẽ tung hai quả còn đã được ban phép để mọi người tranh cướp, khai cuộc chơi. Tung còn đòi hỏi sức khỏe và sự khéo léo. Hai đội chơi sẽ đứng đối diện nhau qua cây còn. Quả còn sẽ được tung lên cao nhằm hướng vòng còn trên đỉnh cột. Quả còn vút qua ngọn cột tre, những dây tua ngũ sắc cũng lướt xòe ra với màu sắc rực rỡ trông rất đẹp.
Ý nghĩa của trò chơi đối với từng dân tộc
Quả còn tung lên mang ý nghĩa tượng trưng cho mọi việc buồn, ốm đau, mọi việc xấu sẽ được rũ sạch. Thay vào đó là sự ấm no, hạnh phúc. Nếu ném trúng vòng tròn và xuyên thủng làm rơi giấy là âm, dương giao hoà. Cuộc sống sẽ sinh sôi, mùa màng sẽ bội thu. Nhiều dân tộc như Thái, Mường, Tày, Nùng có luật chơi ném còn giống nhau. Với người Thái, trò chơi ném còn đưa tới thông điệp mong muốn âm, dương hòa hợp; cầu mong con cái trong nhà đông đúc. Họ thường hướng quả còn về đầu nguồn sông hay suối.
Với người Tày, trò chơi ném còn mang ý nghĩa cầu mùa. Trước khi khép hội, thầy mo sẽ rạch quả còn thiêng (đã được ban phép) lấy hạt bên trong, tung lên. Để mọi người cùng hứng lấy vận may. Người Tày, Nùng quan niệm hạt giống này sẽ mang lại mùa màng bội thu và may mắn. Còn đối với người Mường, hội ném còn là dịp để nam thanh nữ tú gặp nhau, tìm hiểu, se duyên. Dù ở mỗi dân tộc, mỗi vùng khác nhau; cách chơi còn hay nghi thức thực hành có ít nhiều nét khác nhau. Nhưng nhìn chung, các cộng đồng dân tộc đều có chung quan niệm khi tung hay ném còn, quả còn bay cao sẽ mang đi rủi ro, đau ốm… Lúc quả còn rơi xuống, người đón còn là đón sự may mắn, ấm no, hạnh phúc.
